Le 4 août 2023, nous avons commémoré les deux ans de la disparition de Lokru Srey Bandaul, l’un de nos enseignants bien-aimés et cofondateurs de Phare Ponleu Selpak. Nous nous souvenons du rôle important, de l’objectif et de la vision qu’il a donné à Phare Ponleu Selpak et à la ville de Battambang, au Cambodge.
Écoutez les podcasts de 2022 et 2023 qui parlent des espoirs de Lokru Srey Bandaul.
Un épisode du podcast de LAM Lay, de 2022
Voici les sous-titres du podcast :
ជម្រាបសួរលោកគ្រូម្ដងទៀត កាលពីឆ្នាំមុនយើងបានជជែកគ្នាម្ដងហើយអំពី “ទស្សនវិជ្ជាជីវិត និងកេរដំណែលរបស់លោកគ្រូ” ដែលបានបន្សល់ទុកជូនមនុស្សជំនាន់ក្រោយ។ មួយឆ្នាំកន្លងទៅនេះ យើងហាក់ដូចជាឃ្លាតឆ្ងាយគ្នាសម្បើមណាស់។ ឆ្លងកាត់រយៈពេលមួយឆ្នាំកន្លងទៅនេះ លោកគ្រូដឹងទេថា មានរឿងរ៉ាវអ្វីខ្លះបានកើតឡើង ត្រឹមតែមួយស្របក់ភ្នែក ព្រិចបើកៗ អ្វីៗក៏បានហោះហើរតាមកាលកំណត់របស់វា ប្រៀបបានដូចជាការគ្រោងទុកអ៊ីចឹងដែរ។ ក្នុងកិច្ចសន្ទនាលើកទី២ដោយព្រលឹងជាមួយលោកគ្រូនេះ គឺជាការសន្ទនាដោយស្នាមញញឹម ដោយក្ដីនឹករឭក ការដឹងគុណ និងមនោសញ្ចេតនាដ៏ស៊ីជម្រៅមួយរបស់ខ្ញុំ និងមនុស្សម្នាឯទៀត ដែលធ្លាប់បានស្គាល់លោកគ្រូដែរ។ ខ្ញុំ គឺជានាំសារមួយដ៏សុក្រឹតម្នាក់ជូនលោកគ្រូ ពីឋានកណ្ដាលនេះទៅ។
Bonjour à nouveau, cher professeur. L’année dernière, nous avons discuté de la « Philosophie de la vie et de votre héritage » qui a été conservé pour la prochaine génération. L’année dernière, nous avons eu l’impression d’être à des kilomètres l’un de l’autre. Savez-vous ce qui s’est passé au cours de cette année, professeur ? En un clin d’œil, tout s’est déroulé exactement comme prévu. Ce deuxième entretien significatif avec vous en pensée est une discussion empreinte de sourire, de souvenir, de gratitude et d’une profonde émotion que je porte, ainsi que d’autres personnes qui vous connaissent. De cette terre, je vous transmets un message précis.
ខ្ញុំខ្លួនឯង សម្រាកក្នុងភពផែនដីនេះ ហាក់ដូចជាសប្បាយរីករាយម្យ៉ាងដែរ ប៉ុន្តែខ្ញុំពុំដឹងទាល់តែសោះថា សុខទុក្ខលោកគ្រូបែបណាដែរ នៅឯឋានលើនោះ។ តែមិនថ្វីឡើយ ខ្ញុំជឿជាក់ចិត្តថា “បុរសសម្ដីផ្អែមដូចលោកគ្រូនេះ ទៅណាក៏ដោយ ក៏មានគេស្រឡាញ់រាប់អាន អាណិតអាសូរ ចង់រាប់រកជាគ្នាដែរ”។ ពេលមួយដែលខ្ញុំជជែកគ្នា ជាមួយលោកគ្រូ គឺលោកគ្រូបានញញឹមដូចជាដឹងថា “ថាមពលនៃស្នាមញញឹមរបស់លោកគ្រូ ហាក់ដូចជាថ្នាំបន្សាបក្ដីកង្វល់របស់ខ្ញុំដែលមានទាំងអម្បាលម៉ាន”។ ស្នាមញញឹមបែបលោកគ្រូនេះ គឺជា “ស្នាមញញឹមដែលហៅថា ស្នាមញញឹមក្នុងនាមជាអ្នកផ្ដល់ឱ្យ”។ សំណួរសួរថា ដូចម្ដេចដែលហៅថា ស្នាមញញឹមក្នុងនាមជាអ្នកផ្ដល់ឱ្យ? លោកគ្រូ បានប្រាប់ខ្ញុំថា “អ្នកផ្ដល់ឱ្យ” ងាយស្រួលយល់ទេ “គឺជាអ្នកឱ្យ ដែលមិនរំពឹងការត្រលប់មកវិញឡើយ”។ គិតសម្ដីលោកគ្រូសព្វៗទៅ “ការផ្ដល់ឱ្យនេះ គឺមិនមែនទាល់តែយើងមានទ្រព្យរាប់គំនរ មានលុយចាយមិនអស់នោះឡើយ នោះគ្រាន់តែផ្ដល់ឱ្យស្នាមញញឹមយ៉ាងសាមញ្ញ ទឹកចិត្តដែលមានទង្វើឬកិរិយាដែលមិនបំផ្លាញនរណាម្នាក់ ទោះតិចតួច ស្ដួចស្ដើងប៉ុនណា ក៏ហៅថាអ្នកផ្ដល់ឱ្យដោយសុទ្ធចិត្តដែរ”។
Je suis apparemment heureux lorsque je me trouve sur cette terre, mais je n’ai pas la moindre idée du bonheur que vous éprouvez là-haut. Je suis cependant convaincu que « les hommes à la voix douce comme vous, où qu’ils aillent, sont aimés, sympathiques, et que les autres s’entendent facilement avec vous ». Lorsque je vous parlais, vous souriiez comme si vous saviez que « la force de votre sourire est comme un antidote à mes soucis ». Ce sourire qui ressemble à celui d’un professeur est appelé « un sourire qui donne ». La question est de savoir ce qu’est un sourire de donateur. Vous avez expliqué que « le donneur » est simplement à comprendre, « le donneur qui n’attend pas de retour ». Si l’on considère vos paroles, donner n’est pas seulement le fait d’avoir beaucoup, c’est aussi le simple fait d’offrir un sourire, un sourire significatif, ou un acte ou une manière qui ne nuit même pas légèrement à quelqu’un. Votre contribution est totale, quel que soit le nom que vous lui donnez ».
Crédit photo : Juliette Deloron
បើនិយាយអំពីការផ្ដល់ឱ្យរបស់លោកគ្រូទៅកាន់កូនសិស្សលោកគ្រូ និងមនុស្សជំនាន់ក្រោយវិញ ខ្ញុំជឿជាក់យ៉ាងប្រាកដថា គឺជាស្នាមញញឹមដែលមិនជំពាក់គ្នា ហើយឱ្យដោយមនោសញ្ចេតនាដ៏ជ្រាលជ្រៅមួយ។ បែបនេះ ហើយលោកគ្រូ ទើបមនុស្សម្នាតែងតែនឹកដល់លោកគ្រូ នឹកស្នាមញញឹម ជាអ្នកផ្ដល់ឱ្យរបស់លោកគ្រូ និងកាយវិការដ៏ទន់ភ្លន់បង្កប់ចេតនាដ៏ល្អប្រពៃ។
Lorsqu’il s’agit de donner aux étudiants et à la prochaine génération, je crois vraiment que c’est un sourire qui n’appartient pas à l’autre et qui est donné avec une profonde émotion. C’est ainsi que vous manquerez toujours aux gens : le sourire, celui qui vous donne, et les gestes doux qui incarnent les bonnes intentions.
ការផ្ដល់ឱ្យរបស់លោកគ្រូ ប្រសិនខ្ញុំជាលោកគ្រូ ក៏ចាកចេញទៅដោយស្នាមញញឹម និងមិនខកបំណងឡើយ។ កូនសិស្សដែលឆ្លងកាត់ការបំពាក់បំប៉ន ទាំងជំនាញផ្នែកសិល្បៈ ទាំងជំនាញជីវិត ពេលនេះពួកគាត់មានអនាគតល្អ និងមានជីវិតស្រស់បំព្រងណាស់។ ម្ដងណាក៏ដោយ ឱ្យតែនិយាយអំពី “បុរសម្នាក់ដែលមានឈ្មោះថា ស្រី បណ្ដូល ម្ដងនោះ គឺតែមានការចងចាំ និងក្ដីសង្ឃឹម។
Avec ce que vous avez fait, si j’étais vous, je partirais aussi avec le sourire et je ne serais pas déçu. Les élèves qui ont été formés à la fois à l’art et aux compétences de la vie courante ont aujourd’hui un avenir brillant et une belle vie. Chaque fois que l’on parle d’un homme nommé Srey Bandaul, il y a toujours un souvenir et de l’espoir.
Crédit photo : Juliette Deloron
លោកគ្រូដឹងទេថា ដោយសារក្ដីសង្ឃឹមជាប់ជាដរាប ទើបគ្រួសារនៃសមាគមហ្វារពន្លឺសិល្បៈ ពួតដៃពួតជើងគ្នាមិនឈប់ឈររហូតជម្នះបាននូវ “ការបិទទ្វារនៃក្ដីសង្ឃឹម ព្រោះតែខ្វះខាតមូលនិធំបន្ត” និងទទួលបានកេរ្តិ៍ឈ្មោះ យ៉ាងសុះសាយទូទៅពិភពលោក។ ថ្មីៗនេះ ក្ដីសង្ឃឹមមួយដែលអាចបំភ្លេចបាននោះគឺ “កំណត់ត្រាពិភពលោក នៃការសម្ដែងដែលមានរយៈពេលវែងជាងគេ” ដែលមិនធ្លាប់មានជាប្រវត្តិសាស្រ្តនៃប្រទេសកម្ពុជា និងសាកលលោកផងដែរ។ សកម្មភាពសិល្បៈនៃខេត្តបាត់ដំបង កម្រើកឡើងដូចគេដាស់ មិនដូចពីពេលមុនឡើយ។ ស្រមោលអន្នកាលនៃជម្ងឺកូវីដ-១៩ ដែលបានឆក់យកលោកគ្រូចេញពីពួកយើង ក៏ត្រូវបានសាបរលាបដោយសារ “ក្ដីសង្ឃឹម” ដែលលោកគ្រូបានបន្សល់ទុកជូនពួកយើងដែរ។
Vous savez qu’en raison de l’espoir durable, la famille de l’association Phare Ponleu Selpak a travaillé sans relâche jusqu’à ce qu’elle s’attaque à la « fermeture de l’espoir en raison d’un manque de financement » et qu’elle acquière une réputation bien connue dans le monde entier. Récemment, l’un des espoirs les plus mémorables a été la reconnaissance de notre « record du monde du plus long spectacle de cirque » dans l’histoire du Cambodge et du monde. Les activités artistiques de la province de Battambang connaissent un essor sans précédent. L’ombre de la disparition de COVID-19 qui t’a éloigné de nous a également été éclipsée par l' »espoir » que tu nous as laissé.
លោកគ្រូ! ខ្ញុំជជែកតែឯងនេះ ដូចជាមិនទំនងសោះ ខ្ញុំមានមួយសំណួរដែលចង់ចោទសួរលោកចេញពីភពផែនដីនេះ ក្នុងនាមជាអ្នកអប់រំម្នាក់។ ប្រសិនជាលោកគ្រូជាអប់រំម្នាក់ តើគួរតែអប់រំមនុស្សទៅលើចំណុចអ្វីខ្លះ? លោកគ្រូ បណ្ដូលឆ្លើយ “ជាទូទៅ ផ្ទាល់ខ្លួនខ្ញុំ ក្នុងន័យអ្នកអប់រំ គឺត្រូវអប់រំ៣ គឺ ចិត្ត បញ្ញា និងបច្ចេកទេស ពីព្រោះមិនអាចខ្វះមួយណាបានទេ”។ អរគុណច្រើនលោកគ្រូ ចំពោះចម្លើយមួយៗច្បាស់ៗ។ ក្រៅតែពីចម្លើយនេះ តើលោកគ្រូមានអ្វីចង់បន្ថែមពីលើនេះដែរឬទេ? លោកគ្រូបណ្ដូលឆ្លើយ “អ្នកឯងគិតតែពីលុយៗ អ្នកលះបង់សង្គមអ្នកចោល លះបង់មិត្តចោល មិនខ្វល់ពីវប្បធម៌ មិនខ្វល់បីបរិស្ថាន ថ្ងៃក្រោយទៅវាគ្មានអ្វីជោគជ័យឡើយ។ បើជោគជ័យ គឺវាគ្រាន់តែជាការច្រឡំប៉ុណ្ណោះ”។ អរគុណលោកគ្រូម្ដងទៀត ចំពោះចម្លើយច្បាស់ៗ ហើយមានអត្ថន័យខ្លឹមសារខ្លាំងមែនទែន ដ្បិតថាអ្វីដែលលោកគ្រូបានឆ្លើយនេះ គឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងមួយ ទៅកាន់ការរស់នៅរបស់យើង ប្រៀបបានដូចជាអ្នកខ្លះ ប្រឹងបំផ្លាញគេឯង បំផ្លាញធម្មជាតិ បំផ្លាញវប្បធម៌ ដើម្បីតែឆ្នាំងបាយ ឬក៏ផលប្រយោជន៍របស់ខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ”។
Lok Kru (Enseignant), est-ce que je parle seul ? cela semble peu probable. J’ai une question à vous poser depuis cette planète au nom d’un éducateur. Si vous êtes un éducateur, qu’allez-vous enseigner aux gens ? L’enseignant a répondu : « Personnellement, dans le sens des éducateurs, il y a trois choses à éduquer : L’esprit, l’intelligence et les compétences, parce qu’il n’y a pas de pénurie. » Merci beaucoup, professeur, pour cette réponse claire. En dehors de cette réponse, avez-vous quelque chose à ajouter ? « Si vous ne pensez qu’à l’argent, vous abandonnerez votre société, vous abandonnerez vos amis, vous ne vous soucierez pas de la culture, vous ne vous soucierez pas de l’environnement, et le lendemain il n’y aura pas de succès, si le succès n’est qu’une erreur », a-t-il dit. Encore une fois, merci pour cette réponse claire et très significative, car ce que vous avez répondu est le reflet de nos vies, comme si certaines personnes essayaient de détruire les autres, de détruire la nature, de détruire la culture, uniquement pour le pot de l’argent ou ses intérêts.
Crédit photo : Juliette Deloron
សំឡេងកូនស្រី៖ “ចាប់តំាងពីប៉ាស្លាប់ទៅ! ខ្ញុំចេះធ្វើការច្រើន ហើយជួយម៉ាក់ក៏បានច្រើនជាងមុនដែរ។ ជាពិសេសនោះ គឺពេលនេះ ខ្ញុំក៏បានស្ម័គ្រចិត្តនៅហ្វារដែរ។ និយាយទៅ ការធ្វើការនៅហ្វារនេះ ក៏អរគុណទៅប៉ាដែរ ព្រោះអី ធ្លាប់ជាប់មាត់ជាមួយប៉ាថា ពេលយើងធំដឹងក្ដី ចេះគិតគូរ គឺនឹងធ្វើការនៅហ្វារ”។
« I’ve been able to do a lot of work and help my mom more since Dad passed away, especially now that I’ve volunteered at PPS. By working here, I also want to thank Dad, because I told him that when i grow up, I will work in PPS.”
លោកគ្រូសាយទាយថា តើសំឡេងនេះ គឺជាសំឡេងរបស់អ្នកណា? សំឡេងនេះ គឺជាសំឡេងកូនស្រីច្បងរបស់លោកគ្រូ ដែលជាអនាគតនៃអ្នកបន្តវេន និងអ្នកមើលថែរគ្រួសារជំនួសលោកគ្រូនានាពេលអនាគត។ ខ្ញុំបានមើលឃើញទេពកោសល្យសិល្បៈរបស់កូនស្រីលោកគ្រូនេះ មិនចាញ់លោកគ្រូប៉ុន្មានដែរ។ អាចនិយាយបានថា ប្អូនស្រី គឺជាក្ដីសង្ឃឹមដ៏អណ្ដែតត្រចង់មួយ ឬជាគ្រាប់ពេជ្រមួយគ្រាប់ ចែងចាំងនាពេលអនាគតបន្ទាប់ពីលោកគ្រូហើយ។
Devinez de quelle voix il s’agit, professeur ? C’est la voix de votre fille aînée, la future successeuse et celle qui s’occupera de la famille à votre place à l’avenir. J’ai vu que le talent artistique de votre fille n’est pas inférieur au vôtre. On peut dire qu’elle est un brillant espoir ou un diamant qui brillera dans l’avenir après vous.
មនុស្ស គឺជាក្ដីសង្ឃឹម។ មានក្ដីសង្ឃឹម គឺនឹងមានស្នាមញញឹម។ មានស្នាមញញឹម គឺនឹងមានភាពរីករាយក្នុងជីវិត។
បងប្អូនដែលបានស្ដាប់សារសំឡេងនេះ ខ្ញុំជឿជាក់ថា នឹងមានស្នាមញញឹមជាមួយខ្ញុំ ក៏ដូចជា ជាមួយលោកគ្រូដែរ។ មនុស្សយើងបាត់អ្វីក៏បាត់ចុះតែកុំបាត់ក្ដីសង្ឃឹម និងស្នាមញញឹម។ ដើម្បីបន្តស្នាមញញឹម និងក្ដីសង្ឃឹមដែលលោកគ្រូ ស្រី បណ្ដូល បានបន្សល់ទុក បងប្អូនអាចចូលរួមចំណែកជាមួយខ្ញុំបាន។ តើចូលរួមចំណែកដោយរបៀបណា? ទី១ សមាគម ហ្វារពន្លឺសិល្បៈ និងសហគ្រាសហ្វារ មានការសម្ដែងជាប្រចាំថ្ងៃ បងប្អូនគ្រាន់តែទិញសំបុត្រទស្សនា ក៏ជាផ្នែកមួយនៅក្នុងការគាំទ្រ និងលើកទឹកចិត្តសមាគមនេះ ក្នុងការបន្តដំណើរទៅមុខទៀត ជាមួយនឹងស្នាមញញឹម និងក្ដីសង្ឃឹមផងដែរ។ ទី២ លោកគ្រូ ស្រី បណ្ដូល ផ្ទាល់ មាន មូលនិធិមួយដែលយើងហៅថា “មូលនិធិស្រីបណ្ដូល”។ ចំពោះបងប្អូនដែលស្ដាប់សារសំឡេងនេះ បងប្អូនក៏អាចរួមចំណែកផ្សព្វផ្សាយក្ដីសង្ឃឹមរបស់លោកគ្រូ ស្រីបណ្ដូលតាមរយៈ ការចែករំលែកកិច្ចសន្ទនានេះទៅកាន់ប្អូនបងប្អូនដទៃដែរ។
Les êtres humains sont l’espoir. Quand il y a de l’espoir, il y a un sourire. Quand il y a un sourire, il y a du bonheur dans la vie.
Ceux d’entre vous qui écoutent ce podcast audio, je suis sûr que vous sourirez avec moi et avec Lok Kru (l’enseignant). En tant qu’êtres humains, nous pouvons tout perdre, mais il faut garder l’espoir et le sourire. Pour perpétuer le sourire et l’espoir qu’il a laissés derrière lui, vous pouvez vous joindre à moi. Comment puis-je contribuer ? Premièrement, l’association Phare Ponleu Selpak et l’entreprise sociale Phare Performing ont des représentations quotidiennes ; vous pouvez simplement acheter un billet, c’est montrer votre soutien et encourager cette association à aller de l’avant avec le sourire et l’espoir. Deuxièmement, vous pouvez faire un don au « Srey Bandaul Art Development Fund » pour aider les étudiants dans le besoin à suivre des cours d’arts visuels. Enfin, vous pouvez tout simplement contribuer à répandre l’espoir et le sourire de Lokru Bandaul en partageant ce podcast vocal avec d’autres personnes.
ដល់វិនាទីនេះ ខ្ញុំដូចជាមិនចង់លាគ្នាសោះ ក៏ប៉ុន្តែដោយសារតែពេលវេលាយើងមានកំណត់ ការសន្ទនារបស់យើងចាត់ទុកថា ចប់ត្រឹមនេះសិនចុះ ហើយយើងនឹងជជែកគ្នា នាពេលខាងមុខនេះ៕
Je n’ai pas l’air de vouloir dire au revoir à ce moment-là, mais comme nous avons peu de temps, notre conversation est terminée et nous nous reparlerons bientôt.
រាជធានីភ្នំពេញ ថ្ងៃសុក្រ ៣រោច ខែ ទុតិយាសាឍ ឆ្នាំថោះ បញ្ចស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៥៦៧ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ០៤ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២៤
ពីខ្ញុំបាទ ឡាំ ឡាយ ជាអ្នកដំណើរម្នាក់ក្នុងភពផែនដីនេះ
Phnom Penh, vendredi 4 août 2023
Je suis LAM Lay, un passager sur cette terre
Si vous souhaitez perpétuer l’héritage de Lokru Srey Bandaul en matière d’éducation artistique, nous vous encourageons à contribuer au Fond de développement artistique Srey Bandaul, qui offre des bourses pour former la prochaine génération d’artistes cambodgiens.
***